Альберт Колопов: Конституцияда адам укуктары менен эркиндиктерине артыкчылык берилген

28-апрель 2023

Кыргызстандын Конституциясында алты бөлүм адамдын укуктары жана эркиндиктерине арналган. Бул өлкөдө адам укуктары менен эркиндиктери артыкчылыкка ээ экенин көрсөтүп турат. Бул тууралуу кечээ, 27-апрелде КРнын Акыйкатчысынын орун басары Альберт Колопов “Заманбап Кыргызстандагы демократия жана адам укуктары” деп аталган илимий-практикалык конференцияда билдирди.

“Кыргызстан Борбор Азияда алгачкылардан болуп маанилүү эл аралык документтерди ратификациялаган. 2021-жылы ички саясий жашоодогу маанилүү окуялардын бири-Кыргыз Республикасынын Конституциясын кабыл алуу болду. Баса белгилей кетчү жагдай, негизи мыйзамда алты бөлүм адам укуктары жана эркиндиктерине бөлүнгөн. Алар: жеке укуктар, саясий, экономикалык, социалдык укуктар, адам укуктары менен эркиндиктеринин сакталышына кепилдиктер. Бул адам укуктары менен эркиндиктери Кыргызстанда мурдагыдай эле приоритеттүү, артыкчылыкка ээ экенин көрсөтүп турат. Ошол эле маалда адам укуктарын сактоо жаатында парламенттик көзөмөлдү ишке ашырган Акыйкатчы институту Кыргызстандагы адам укуктарынын жана эркиндиктеринин сакталышынын абалы боюнча маалымат берип турган конституциялык орган болуп саналат. Адам укуктары жаатындагы эл аралык кабыл алынган милдеттемелерди негиз кылуу менен биз баардыгы толук бойдон чыныгы демократиялык өлкөлөргө таандык болгон тиешелүү соттук жана башка процедуралардын жана мыйзамдын үстөмдүгүнүн астында корголушуна умтулушубуз керек. Акыйкатчы институту дайыма бул жаатта иш алып барууга жана элдин кызыкчылыгы үчүн иштөөгө даяр. Бүгүнкү иш-чара ошондой биргелешкен иштердин бири”,-деди конференциянын ачылышында сүйлөп жатып Акыйкатчынын орун басары.

Конференциянын максаты-адам укуктары жаатындагы ишмердүүлүктүн натыйжалуулугун жогорулатууга багытталган  негиздүү жана маанилүү сунуштарды иштеп чыгуу менен тажрыйба алмашуу экенин анын уюштуруучулары: КРнын Акыйкатчы институту,  Кыргызстандын Юристтер ассоциациясы, Борбор Азиядагы Конрад Аденауэр фондунун өкүлдөрү жыйындын башында бир ооздон белгилешти.

1993-жылы 25-июнда Адам укуктары боюнча бүткүл дүйнөлүк конференцияда Вена декларациясы жана дүйнөдөгү адам укуктары жаатындагы ишмердүүлүктү чыңдоо боюнча Иш-аракеттер программасы кабыл алынган. Анын кабыл алынганына быйыл 30 жыл толот, бул илимий-конференция аталган датага арналган.

Конференция “Демократия жана адам укуктары-адилеттикке жеткиликтүүлүк”, “Демократия жана адам укуктары-ювеналдык юстиция”, “Демократия жана адам укуктары-квалификациялуу мамлекеттик юридикалык көмөк” деп аталган үч секция менен өттү. 

Негизинен аларда Кыргызстанда сот адилеттүүлүгүнө жетүүдөгү адамды чектөөчү себептер болгон коррупциялык тобокелдиктер, Чернобыль АЭСиндеги кыйроону жоюуга катышкан ардагерлер менен майыптыгы барларды социалдык жактан камсыздоодогу актуалдуу көйгөйлөр, саясий режимдин адам укуктарын коргоодогу таасири, Афганистан согушунун ардагерлеринин маселелери, укук коргоо органдарынын конституциялык укуктары менен кызыкчылыктарын коргоо, Кыргызстандагы квалификациялык юридикалык көмөк берүүнүн айрым орчундуу жагдайлары талкууланды.

Мындан тышкары балдар үйүндөгү жана майыптыгы бар балдар үчүн атайын үйлөрдөгү балдар укуктарынын корголушу, Кыргызстандын билим берүү системасындагы реформалар жана сапаттуу жогорку билимге карата жарандардын укуктары, жаштардын укуктары, адвокаттык ишмердүүлүктүн актуалдуу укуктук маселелери тууралуу баяндамалар жасалды.

Конференцияга катышып жаткан россиялык адвокат Антон Истомин Кыргызстандагы жактоочулук ишмердүүлүк тууралуу өз пикирин төмөндөгүдөй бөлүштү:

“Россия менен Кыргызстандын жактоочулардын ыйгарым укуктарын жөнгө салуучу мыйзамдардын окшош жактарын эске алуу менен мен Кыргызстанда жактоочу өзү кызыкчылыгын коргоп жаткан адамдын укуктарын коргоо боюнча аракеттенүүдө көбүрөөк мүмкүнчүлүктөргө ээ деп айтат элем. Ал өзү кызыкчылыгын коргоп жаткан адамдын укуктары жок дегенде аны кармоо боюнча маселеде, аны камакка алууда, сот процессинин убагында бөгөт чарасын кабыл алууда ыкчам корголот деп ишенет. Бул албетте оптимизмди пайда кылат. Тергөөнүн мөөнөтү, тергөө аракетин жүргүзүүдөгү тергөөчүнүн ыйгарым укуктары, ошондой эле жактоочунун укугун коргоп жаткан адам менен бирге кепил болушу мыйзам боюнча корголот жана сакталат. Бул Кыргызстандагы жактоочулардын эң чоң артыкчылыгы. Россияда бул жагдай бир аз башкачараак”,-деп белгиледи Истомин.

Конференциянын жыйынтыгында өлкөдөгү мамлекеттик бийлик менен жарандык коомдун ортосундагы натыйжалуу диалогду камсыз кылуу менен адам укуктарын коргоо жаатындагы негизги багыттарды жакшыртуу боюнча биргелешкен резолюция кабыл алынды.

Этникалык кыргыздар Акыйкатчыга балдарына жөлөк пул берилбей жатканын айтышты

27-апрель 2023

Бүгүн, 27-апрелде КРнын Акыйкатчысы (Омбудсмен) Атыр Абдрахматова Москва районунда жарандарга көчмө кабыл алуу өткөрүп, коңшу мамлекеттерден Чүй областына отурукташкан этникалык кыргыздар менен жолугушту.

Беш-Терек айыл өкмөтүндө Акыйкатчынын кабыл алуусуна 30дан ашык адам келди.

Аталган айыл өкмөттө Тажикстан жана Өзбекстандан көчүп келип отурукташкан 100гө чукул этникалык кыргыздар жашайт.

Алардын көпчүлүгү Кыргызстандын жарандыгын алышкан, бирок ата-энеси КРнын паспортуна ээ болгону менен балдары дагы деле болсо жарандык алууну күтүп жаткан үй-бүлөлөр да бар.

Акыйкатчыга 1970-жылы туулган аял - кабыл алууга келген этникалык кыргыздардын бири кайрылды: анын жолдошу каза тапкандан кийин аял жашы жете элек балдары менен жалгыз калган жана жана аларга жөлөк пул жана тиешелүү пенсияны да ала албай жатат. Балдар үчүн жөлөк пул алууга жеринде баардык чаралар кабыл алынды.

Айыл өкмөтү Алмазбек Дубанаев этникалык кыргыздарга жергиликтүү бийлик органдары тарабынан кабыл алынып жаткан чаралар жөнүндө токтолду.

“Айылда 12 улуттун өкүлдөрүнөн турган 400дөй үй-бүлө жашайт. Алардын көбүндө 3,5 гектардан жер үлүшү бар, ошондой эле мал кармашат. Бирок ички мигранттар бар, алардын жашоосу кыйыныраак. Мындай үй-бүлөлөргө жерди ижарага беребиз жана алар аны иштетүүнүн эсебинен жашашат”,-дейт айыл башчысы.

Акыйкатчы балдар үчүн жөлөк пул чектеп берүүгө көмөк көрсөтүү зарыл экенине көңүл бурду.

“Аталган айылда болгону үч үй-бүлө балдар үчүн жөлөк пул алат. Бизге кайрылгандар айтып беришкендей, алар балдарга жөлөк пул алууда адам укуктарынын өтө одоно бузулушуна кабылышкан. Мисалы, аял күйөөсү менен ажырашкандан кийин өзүнүн ата-энесиникинде жашап жатыптыр. Бирок анын балдарына жөлөк пул берилбейт, анткени аял жашап жаткан үйдүн кирешеси эсептелген”,-деп нааразы болду Акыйкатчы.-“Социалдык жөлөк пул алуу укугу ар бир балага таандык, ошондуктан "үй бүлөгө көмөк" жөлөк пулун алуу укугун чоң ата, чоң эне же үй-бүлө менен чогуу жашап жаткан башка тараптарга карап чектөө адам укугунун одоно бузулушу болуп саналат. Министрлер кабинети социалдык жактан корголбогон жарандар үчүн мамлекеттик колдоонун конституциялык кепилдигинин кынтыксыз аткарылышын камсыздашы керек”.   

Акыйкатчы: 1000ден ашуун кыргыз жарандары чет өлкөнүн абактарында кармалып турат

14-апрель 2023

Акыйкатчы (Омбудсмен) Атыр Абдрахматованын дарегине 2022-жылы Россия Федерациясынан, Казакстандан, Түркиядан, Өзбекстан Республикасынан, Ирактан, Тажикстан Республикасынан, Кипрден, Беларуссиядан, Украинадан, Кытай Эл Республикасынан, Түштүк Кореядан чет өлкөлөрдө жүргөн Кыргызстандын жарандарынын укуктарынын бузулушуна жана ар кандай маселеде көмөк көрсөтүүгө байланыштуу жазуу түрүндө 162 кайрылуу келген. Бул тууралуу 2022-жыл үчүн Акыйкатчынын жылдык баяндамасында айтылат. 

Кайрылуулардын басымдуу бөлүгү Россия Федерациясында эмгектенип жүргөн Кыргызстандын жарандарынан болгон.

Акыйкатчы институту өлкөлөр ортосундагы аралыкты эске алып, мигранттар менен ыкчам ыраатта иштешет, көп учурларда Кыргызстандан сырткары жүргөн жарандар Акыйкатчыга социалдык тармактар жана whatsapp аркылуу кайрылышат. 

Арыздардын көпчүлүгү (40тан ашууну) кылмыш-жаза жоопкерчилигине тартылган, соттолгон же барган мамлекеттерде жазасын өтөп жаткандардын укуктарына байланыштуу, аз бөлүгү эмгек мигранттарынын социалдык-экономикалык, жарандык жана саясий укуктарына байланыштуу. 

Эркиндигинен ажыратылган жана чектөө жайларында жүргөн мигранттар

Азыркы учурда Кыргыз Республикасынын 1000ден ашуун жараны Россия Федерациясынын аймагында жасаган кылмыштары үчүн абакта камакта же ар кандай укук бузуулары үчүн убактылуу кармоочу жайларда кармалып турушат

Тышкы иштер министрлигинин маалыматы боюнча чет өлкө мамлекеттеринин пенитенциардык мекемелеринде Кыргызстандын 1410 жараны (Россия – 1077; Казакстан – 89; Түркия – 30) жазасын өтөп жатышат.

Жалпысынан, Кыргыз Республикасынын жарандары чет өлкөлүк мамлекеттик органдардын түзөтүү мекемелеринде негизинен мамлекеттик чек арадан мыйзамсыз өтүү, баңгизаттарын мыйзамсыз жүгүртүү, экономикалык кылмыштар, аткезчилик, киши өлтүрүү, ден соолугуна атайылап оор зыян келтирүү, тоноо, каракчылык, уурулук жана башка кылмыштар үчүн жаза мөөнөтүн өтөшүүдө.

Мындан сырткары, Тышкы иштер министрлигинин маалыматы боюнча 2022-жылы "жүк-200" маселеси боюнча каза болгон 308 жарандын сөөгү мекенине жеткирилген. Айрым учурларда, Россиядан мигранттар бул маселе боюнча Акыйкатчыга да кайрылышат, бул учурда Акыйкатчынын аталган өлкөдө коомдук негизде жардам берип жүргөн кеңешчилер аркылуу иш жүргүзүлөт.

Акыйкатчыга кайрылуулар

Акыйкатчы Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жүргөн жарандардын бузулган укуктарын калыбына келтирүү боюнча баардык чараларды кабыл алды. Ошондой эле өлкө чегинен тышкары жүргөн Кыргызстандын жарандарына укуктук көмөк берилди.

Негизинен Кыргызстандын жарандары төмөнкүдөй маселелер менен кайрылышкан:

Кыргызстандын жараны  Россияда жүргөн мезгилинде өндүрүштүк жаракат алып, анын натыйжасында жарым-жартылай эмгекке жараксыз деп таанылган жана аталган өлкөдөн жөлөк пул алып келген. Бирок, белгисиз себептерден улам, 2022-жылы жөлөк пулдарды төлөө токтотулган, анын тиешелүү органдарга кайрылууларынын баары натыйжа берген эмес. Акыйкатчы институтунун көмөктөшүүсүнүн натыйжасында кайра эсептөө жүргүзүлүп, арыз ээсине жөлөк пул толук көлөмдө төлөнө баштады.

Кыргызстандын жарандарынын туугандары Тажикстан Республикасында соттолгон С. А. жана С. Н.ны өз мекенинде жаза өтөө үчүн которууга көмөк көрсөтүү жөнүндө арыз менен кайрылышкан. Акыйкатчы институтунун, КР УКМК, Башкы прокуратуранын, КР ТИМдин аракеттеринин жана Кыргызстандын укук коргоо органдарынын тажик тарап менен өткөрүлгөн жолугушууларынын натыйжасында соттолгондор Кыргызстанга жаза өтөө үчүн которулган.

Россияда соттолгон Н.А. туугандары аны өз мекенинде жаза өтөө үчүн которууга көмөк көрсөтүү жөнүндө арыз менен кайрылышкан. Акыйкатчы институтунун жана Башкы прокуратуранын иш-аракеттеринин натыйжасында соттолгон адам Кыргыз Республикасына которулган.

Казак Республикасында камакка алынган КРнын жараны Б.Т.нын туугандары аны бошотууга жана мекенине экстрадициялоого жардам берүү үчүн арыз менен кайрылган. Азыркы учурда Б.Т. камагынан бошотулуп, мекенине кайтып келди.

Казакстанда камакта кармалган КРнын жараны Ө.С.нын туугандары аны бошотууга жардам берүү үчүн арыз менен кайрылышкан. Акыйкатчы институтунун көмөктөшүүсүнүн натыйжасында сот эркиндигинен ажыратуу менен байланышпаган жаза чыгарып, сот залынан бошотулуп, мекенине кайтып келген.

Казакстан Республикасында камакка алынган КРнын жараны Т.Т.нын туугандары анын укуктарын коргоо боюнча арыз менен кайрылган. Акыйкатчы институтунун жерине баруусу жана кийлигишүүсүү менен, ошондой эле Акыйкатчынын жардамынын натыйжасында Казакстанда сот эркиндигинен ажыратууга байланышпаган жаза дайындап, сот залынан бошотулуп, мекенине кайтып келген. 

А.У. өз арызында М. уулу Н. аттуу жаран РФда эмгектенип жүрүп, укук коргоо органдары тарабынан оор кылмышка шектүү катары (жашы жетелектерге карата сексуалдык аракеттер) кармалганын, соттун чечими менен үч жылга кесилип кеткенин билдирген. Бул арыз боюнча КРнын Россия Федерациясындагы элчилиги менен биргеликте иш жүргүзүлгөн. 

2022-жылдын сентябрь айында КРнын жарандары РФнын жана Грузиянын чек арасын жүк ташуучу автотранспорт менен өтө албай турушканы тууралуу маалымат ЖМКларда жарыяланган.

Акыйкатчы журналисттер аркылуу тоскоолдуктарга учураган Кыргызстандын жүк ташуучу жарандары менен байланышка чыгып, эки жума бою алар акча жана жылуу буюмдарсыз чек арада турганын, ал эми Россиянын аймагынан өтүүдө чет элдик автотранспорт каражаттарынын кармоо себеби импорттук бажы алымдарын, салыктарды төлөө боюнча милдеттерди аткаруу камсыздыгынын жоктугу болгону аныкталган. Акыйкатчы институту КРнын Финансы министрлигине караштуу Мамлекеттик бажы кызматынын төрагасынын орун басары менен жүргүзгөн ыкчам иш-аракеттердин натыйжасында кыргыз жарандары чек арадан өткөрүлүп, ошондой эле камсыздандыруу компаниясы тарабынан алардын бардык чыгымдарынын орду толтурулду.

Кыргызстан менен Россиянын Акыйкатчыларынын деңгээлинде кабыл алынган чаралар

Россиянын Федеративдик деңгээлдеги Адам укуктары боюнча атайын өкүлү (Омбудсмен) Н. Т. Москалькова, аталган өлкөнүн Свердлов облусунун Адам укуктары боюнча атайын өкүлү Т. Мерзлякова менен КРнын Акыйкатчысы кошумча макулдашууга: КР Акыйкатчысынын РФ коомдук негизде иштешкен кеңешчилерин – РФда ыктыярчылар катары таануу менен РФ ишине көмөктөшүү боюнча макулдашууга жетишилген.

Адам укугун коргоодо кызматташуу боюнча меморандумдар Өзбекстандын Олий Мажлисинин Адам укуктары боюнча атайын өкүлү (Омбудсмени) Феруза Эшматова, Молдованын Элдик адвокаты (Омбудсмени) Чеслав Панько менен да кабыл алынды.

Акыйкатчы 2023-жылы январь айында Россиянын Москва шаарынын Адам укуктары боюнча атайын өкүлү Т. Потяева менен жолугуп, КРнын укугу бузулган же чектелген жарандарынын арыздарын чечүүнү талкуулап, биргелешип иштөө боюнча макулдашууга жетишкен. Жакынкы мезгилде адам укугун коргоодо кызматташуу боюнча меморандумга кол коюу мерчемделди.

Мындан сырткары, Акыйкатчы 2022-жылдын 9-декабрында Россия Федерациясында расмий каттоодон өткөн кыргыздардын “Кыргыз диаспора кеңеши” уюмунун жетекчиси К. Осмонбеков менен кызматташуу меморандумуна кол коюшкан, анын алкагында Россиядагы Кыргызстандын жарандарынын укугун коргоого биргелешип көмөктөшүү, Акыйкатчынын РФдагы өкүлдөрүн дайындоо, кыргыз жарандарына укуктук жана башка тармактарда агартуу иштерин жүргүзүү макулдашылды.

Бул кызматташуунун алкагында, Акыйкатчы 2023-жылы 30-январда Москва шаарында өткөн Кыргыз диаспорасынын бүткүл Россиялык форумуна катышты. Аталган өлкөнүн аймактарында иштеген кыргыз диаспораларынын жетекчилери менен 31-январда жолугушуу болуп, негизги көйгөйлөр талкууланып, жарандардан арыздар алынган.

Диаспоралар менен кызматташтык

Россияда расмий иштеген дагы эки диаспора менен да кызматташууну бекитүү, РФнын аймактарынан Кыргызстандын жарандары менен жолугушуулар, онлайн-кабыл алуулар 2023-жылга пландалды.

Россия Федерациясынын Омбудсменинин чакыруусу менен Акыйкатчы 2022-жылы ноябрь айында иш сапары менен Москва шаарына барган, учурдан пайдаланып Москвадагы чет өлкөлүк жарандарды убактылуу кармоочу жайдын (ЦВСИГ) ишмердүүлүгү менен таанышып, ал жерде убактылуу камалган КРнын айым жарандары менен маектешүү өткөрүп, укуктарынын сакталышына мониторинг жүргүзгөн.

Акыйкатчы бир жылдык ишинин алкагында, өз Аппаратынын ишмердүүлүгүн оптималаштыруунун жыйынтыгы менен 10 бош кызмат ордун Россияда расмий өкүлчүлүк ачууга даярдады. Бош кызмат орундарына Россия Федерациясында жашап жаткан Кыргыз Республикасынын жарандарын эмгекке орноштуруу пландалууда. 

Азыркы учурда, Жогорку Кеңеш чечим кабыл алса, анын алкагында Акыйкатчынын башка мамлекеттерде өкүлчүлүк ачуу мүмкүнчүлүгү каралат.